हालैको प्रतिनिधिसभा अन्तर्गतको अर्थ समितिको बैठकमा सिंहदरबार र भन्सार कार्यालयहरूमा थन्किएका पुराना सवारीसाधनहरूलाई यकिन गरी नष्ट गर्ने अभियान चलाउनुपर्ने कुरा विभिन्न संचार मध्यमहरुमा आएको छ । यद्यपि सफाइ अभियानको नाममा पुराना गाडीहरू नष्ट गर्नु ऐतिहासिक सम्पदाको विनाशतर्फ उन्मुख हुने खतरनाक सोच हो।

नेपालको सवारीसाधन इतिहास करिब एक शताब्दीभन्दा पुरानो छ। राणा शासनकालदेखि सुरु भएको मोटरगाडीको आगमन स्वयंमा हाम्रो आधुनिक इतिहासको सजीव दस्तावेज हो। यी गाडीहरू केवल साधन होइनन्—यी हाम्रो राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक विकासका प्रतीक हुन्। सिंहदरबार र भन्सार कार्यालयहरूमा रहेका गाडीहरूमा तत्कालीन शासक, मन्त्री, राजदूत वा सरकारी अधिकृतहरू चढेका थिए होला। तिनको प्रविधि, डिजाइन, निर्माण शैलीले त्यस समयको अन्तर्राष्ट्रिय सम्पर्क र प्रविधि उपयोग झल्काउँछ।

किन संग्रहालय वा पुनःसंरक्षण?

इतिहासको संरक्षण
पुराना सवारीसाधनहरू संग्रहालयमा राख्न सकिने ऐतिहासिक धरोहर हुन्। यी गाडीहरू नेपालको शहरीकरण, पूर्वाधार विकास र प्रशासनिक विस्तारसँग जोडिएका छन्। कुनै पनि देशले आफ्ना ऐतिहासिक वस्तुहरूलाई संरक्षण गर्छ, नष्ट गर्दैन।

शिक्षा र अनुसन्धानका लागि अमूल्य स्रोत
पुराना गाडीहरू प्रविधि, इन्जिनियरिङ र डिजाइन सम्बन्धी अध्ययनका लागि उपयोगी हुन्छन्। विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता तथा सवारीसाधनप्रेमीहरूका लागि यी जिवन्त उदाहरण हुन्।

पर्यटन प्रवर्द्धनको माध्यम
अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा हेरौं भने, भारतको हेरिटेज कार म्युजियम, जर्मनीको मर्सिडिज म्युजियम, वा अमेरिकाको हेनरी फोर्ड म्युजियमजस्ता स्थानहरूमा लाखौं पर्यटक पुग्छन्। नेपालमा पनि यदि यस्ता गाडीहरूलाई सहेजेर राखियो भने त्यहाँ पर्यटनको नयाँ अध्याय खोल्न सकिन्छ।

पुनःसंरक्षण सम्भव भए भविष्यको लागि उपयोगी
थुप्रै गाडीहरू यकिन गरी पुनःसंरचना (restoration) गर्न सकिन्छ। जसरी पुराना दरबार, पाटीपौवा पुनःनिर्माण गरिन्छ, यस्तै गाडीहरू पनि मेकानिक र ईन्जिनियरहरूको सहयोगमा फेरि चलायमान बनाइन्छन्। यसले रोजगारी पनि सिर्जना गर्छ।

पुराना गाडी पुनःप्रयोग: सरकारको लागि आम्दानीको नयाँ सम्भावना

सरकारी कार्यालय तथा भन्सारमा वर्षौंदेखि थन्किएका पुराना गाडीहरूलाई नष्ट गर्नुको सट्टा पुनःप्रयोग गरेर आम्दानीको स्रोत बनाउने सम्भावना अत्यधिक छ। यस्ता गाडीहरू ऐतिहासिक, सौन्दर्यात्मक र संग्रहयोग्य मूल्य राख्दछन्। यिनलाई पुनःसंरचना गरी "राष्ट्रिय मोटर हेरिटेज म्युजियम" मा प्रदर्शन गर्दा स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटक आकर्षित गर्न सकिन्छ। टिकट बिक्री, गाइडेड टुर, स्मृति चिह्नहरू (souvenirs) तथा सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूबाट नियमित आम्दानी लिन सकिन्छ।

त्यसैगरी, पुनःसंरचना गरिएका केही गाडीहरूलाई लिलामीमार्फत सङ्ग्रहकर्ता वा पुराना गाडीप्रेमीहरूलाई बिक्री गर्दा उल्लेख्य राजस्व संकलन हुनसक्छ। विश्वभरि पुराना गाडीहरूको बजार बढ्दैछ, नेपालले पनि यस क्षेत्रलाई उपयोग गर्न सक्छ।

प्राविधिक शिक्षालयहरूसँग साझेदारी गरी विद्यार्थीहरूलाई तालिम दिने उद्देश्यले यी गाडीहरू पुनःनिर्माण गराउन सकिन्छ, जसले लागत घटाउँछ र सीप विकासमा सहयोग पुर्‍याउँछ। यस्ता गाडीहरू चलचित्र छायांकन, प्रदर्शनी वा विशेष सरकारी समारोहहरूमा प्रयोग गरी भाडाबाट पनि आम्दानी गर्न सकिन्छ।

यसरी पुनःप्रयोग गरेर सरकारले इतिहासको संरक्षण मात्र होइन, निष्क्रिय सम्पत्तिलाई सक्रिय आम्दानी स्रोतमा रूपान्तरण गर्न सक्छ। अब सफाइको नाममा नष्ट होइन, नविनतम सोचका साथ संरक्षण र पुनःप्रयोगतर्फ अग्रसर हुने समय आएको छ।

स्मृतिको सम्मान
कुनै समय राष्ट्रसेवामा समर्पित ती गाडीहरूलाई नष्ट गर्नु तिनका योगदानको अपमान हो। जनताको करबाट खरिद गरिएका ती साधनहरूको सम्मान गरौं, नष्ट होइन।

सुझावहरू:

• सिंहदरबार वा अन्य ऐतिहासिक स्थान नजिक "नेपाल मोटर हेरिटेज म्युजियम" स्थापना गरौं।
• सवारीसाधनहरूको अवस्था मूल्याङ्कन गरी जोगाउन सकिनेहरूमाथि पुनःसंरचना र अन्यलाई म्युजियम प्रदर्शनमा राखौं।
• सफाइ अभियान भने अवश्य होस्, तर सोचाइसँग। जथाभावी नष्ट नगरौं, यकिन गरौं—तर संरक्षणको दृष्टिकोणबाट।

निष्कर्षमा:

सांसद कार्कीज्यूको सफाइप्रतिको चासो अवश्य प्रशंसनीय छ। तर "सफाइ" को नाममा हामीले हाम्रो अतीत नै डस्टबिनमा फ्याँक्नु हुँदैन। यो राष्ट्रले इतिहासबाटै सिक्ने हो भने, इतिहास जोगाउनु पहिलो कर्तव्य हो। त्यसैले, पुराना सवारीसाधनहरूलाई केवल धातुको टुक्रा सम्झेर नष्ट गर्ने होइन, राष्ट्रिय सम्पदा मानेर संरक्षित गरौं।